بررسی تطبیقی تاثیر بازدارنده های دینی و غیر دینی بر وقوع جرائم اقتصادی: مقایسه زندانیان زندان اوین و همتایان غیر مجرم آنان

هر چند فساد اداری و جرایم اقتصادی در بسیاری از کشورها رخ می دهند اما در سال های
اخیر این روند در ایران تشدید شده است. در مقاله حاضر نتایج یکپیمایشمقطعی با هدف
بررسی همبسته های مختلفجرایم یقه سفیدها هم در بخشدولتی و هم در بخشخصوصی
ارائه شده است. چارچوب نظری این مقاله از تلفیق چند نظریه رقیب یا بدیل شکل گرفته
است. این نظریه ها عبارتند از : نظریه ترس از آتش دوزخ از هیرشی و استارک، نظریه
همبسته های شخصیتی جرایم یقه سفیدها از کالینز و اشمیت، نظریه جامعه شناختی فساد از
جیمز ویلیام کلمن و بالاخره نظریه اقتصادی جرایم یقه سفیدها یا نظریه انتخاب عقلانی از
کورنیشو کلارک. به منظور آزمون فرضیات مستخرج از این نظریه ها، یکنمونه معرف نفری از زندانیان جرایم اقتصادی محبوس در زندان اوین انتخاب شدند و با توجه به ماهیت تحقیق که از نوع علی- مقایسه ای یا نیمه آزمایشگاهی بود یک گروه 120 نفری
دیگر از فعالان اقتصادی و کارکنان دولت نیز به عنوان گروه همتا به پرسشنامه های تحقیق
پاسخ دادند. پرسشنامه های مربوط به هر دو گروه مجرم و غیر مجرم در اردیبهشت و خرداد
1391 اجرا شدند. نتایج تجزیه و تحلیل رگرسیون لجستیک 75 درصد از واریانس بین دو
گروه مجرم و غیرمجرم را تبیین کرد. بر اساس این تجزیه و تحلیل، مجرمان اقتصادی مورد
مطالعه علیرغم برخورداری از درجه بالایی از دینداری و سابقه جامعه پذیری دینی دست
به ارتکاب جرم زده اند. به عبارت دیگر بین این دو گروه از نظر سطح جامعه پذیری دینی
و درجه دینداری تفاوت معنی داری مشاهده نشد. بعلاوه مجرمان اقتصادی مورد بحث در
تحلیل هزینه- فایده جرم در لحظه ارتکاب آن، احتمال کشف جرم و قطعیت و شدت
مجازات را بسیار کمتر )در مقایسه با گروه غیر مجرم( برآورد کرده بودند و بالاخره اینکه
درک آنان در لحظه ارتکاب جرم این بوده است که فرصت ارتکاب جرم در محل کار مهیا
است و باید آن را مغتنم شمرد. بر اساس نتایج تحلیل رگرسیونی، وجود فرصت ارتکاب جرم
اقتصادی در محل کار و دست کم گرفتن احتمال کشف جرم و قطعیت و شدت مجازات
مهمترین عوامل موثر یا پیش بینی کننده ارتکاب جرایم اقتصادی محسوب می شوند. در
مجموع رویکردهای جامعه شناختی و اقتصادی (که بر بازدارنده های بیرونی یا محیطی تاکید
می کنند) می توانند تفاوت بین دو گروه مجرم و غیرمجرم را تبیین کنند.